دانشگاه آزاد اسلامی

دانشگاه آزاد اسلامی سامانه‌ای دانشگاهی در ایران است. این دانشگاه یکی از بزرگ‌ترین مراکز آموزشی و پژوهشی در ایران و جهان است. دانشگاه آزاد اسلامی در اردیبهشت 1361 تأسیس شد و امروزه در بسیاری از شهرهای ایران دارای مراکزی است.

تاریخچه و بنیانگذاری

دانشگاه آزاد ایران

پیش از انقلاب اسلامی دانشگاهی به نام دانشگاه آزاد ایران وجود داشت که فعالیت خود را در دههٔ 1350 با مدیریت عبدالرحیم احمدی و معاونت شاهرخ مسکوب آغاز کرده بود و در سال 1355 تعدادی از فارغ التحصیلان ممتاز کشور را با بورس تحصیلی به دانشگاههای ممتاز جهان اعزام کرد تا فعالیت خود را با کادری نخبه آغاز کند. پذیرش دانشجو در این دانشگاه در 1357 به‌طور محدود آغاز شد و فعالیت آن با درگرفتن انقلاب اسلامی و رویدادهای پس از آن و نهایتاً انقلاب فرهنگی به‌کلی متوقف شد برنامهٔ درسی این دانشگاه متفاوت از دانشگاه‌های دیگر بود. برنامه‌های این دانشگاه بر پایهٔ آموزش از راه دور قرار داشت. بر این اساس دانشگاه آزاد ایران اقدام به تهیهٔ کتاب‌های بسیار با طرح و اندازه واحد و نیز فیلم‌های آموزشی و نوارهای صوتی نمود.با وجود تشابه نام، دانشگاه آزاد اسلامی هیچ ارتباطی با این دانشگاه ندارد.

دانشگاه آزاد اسلامی

دو سال پس از انقلاب فرهنگی ایران در اردیبهشت 1361 به پیشنهاد هاشمی رفسنجانی و با حمایت روح‌الله خمینی دانشگاه آزاد اسلامی تأسیس شد. برخی از رجال سیاسی ارشد جمهوری اسلامی از جمله احمد خمینی و هاشمی رفسنجانی عضو هیئت امنای آن بوده‌اند.

ابتدا عبدالله جاسبی پیشنهاد خود را با هاشمی رفسنجانی در میان گذاشته و هاشمی در خطبه‌های نماز جمعه دربارهٔ دانشگاه در شرف تأسیس چنین گفت:

یکی از طرق این است که از همین امسال در هر جا که دستمان رسید و شاید کم‌کم به روستا هم بکشد – البته به شهرهای کوچک به آسانی می‌رسد – مراکزی درست کنیم به نام دانشگاه آزاد.

چهار ماه بعد هاشمی رفسنجانی به‌عنوان رئیس شورای موقت دانشگاه و طی حکمی با سربرگ مجلس، عبدالله جاسبی را به ریاست موقت دانشگاه منصوب نمود. هیئت مؤسس دانشگاه شامل علی خامنه‌ای (رئیس جمهور وقت)، اکبر هاشمی رفسنجانی (رئیس مجلس وقت)، میرحسین موسوی (نخست وزیر وقت)، احمد خمینی (فرزند و رئیس دفتر خمینی) و عبدالله جاسبی تشکیل جلسه داده و جاسبی را به ریاست دانشگاه منصوب کرد.

اولین واحد دانشگاهی، واحد تهران مرکز با نام پیشین واحد تهران با کد 101 بود و بعد از آن واحد تبریز با کد 102 بود که دکترکریم زارع آن را تأسیس کرد و در سال‌های 61 تا 63 به عنوان نخستین رئیس واحد دانشگاه آزاد اسلامی، ریاست آن را به عهده داشت.[5] اولین آزمون ورودی دانشگاه در اسفند 61 با شرکت 32 هزار داوطلب در شاهرود، اهواز، تبریز، تهران، رشت، زاهدان، کرمان، مشهد و یزد برگزار شد و حدود 3 هزار نفر در رشته‌های راه و ساختمان، برق، مکانیک، فیزیک، ریاضی، شیمی، صنایع فلزی، نساجی و حسابداری پذیرفته شدند.[6] هاشمی رفسنجانی رئیس هیئت امنای این دانشگاه، آن را از افتخارات و تجربه‌های موفق پس از انقلاب می‌داند.[7] این سامانه دانشگاهی شامل تمامی واحدهای دانشگاهی آن بر پایه رنکینگ بین‌المللی URAP با رتبه 226[8] در دنیا و رتبه 2[9] در ایران بعد از دانشگاه تهران، از معتبرترین دانشگاه‌ها در ایران محسوب می‌شود. این نظام رتبه‌بندی بر اساس میزان تولیدات علمی کار می‌کند و دانشگاه آزاد اسلامی به صورت یک سامانه دانشگاهی (نه یکایک واحدهای دانشگاهی به صورت جداگانه) در آن شرکت نموده‌است. برند دانشگاه آزاد اسلامی در سال 1392 در دهمین جشنواره ملی قهرمانان صنعت ایران به عنوان یکی از 100 برند برتر ایران شناخته شد.

وضعیت کنونی

آمار اعضای هیئت علمی و دانشجویان

بر طبق آخرین آمار تعداد دانشجویان که مربوط به سال تحصیلی 91–90 می‌باشد، تعداد دانشجویان به شرح زیر است;

کاردانی   کارشناسی            کارشناسی ارشد     دکتری حرفه‌ای      دکتری تخصصی    جمع

337693 1022817          198334            10085  7320    1576349

بر طبق آخرین آمار، تعداد اعضای هیئت علمی تا پایان سال تحصیلی 91–90 به شرح زیر است:[11]

استاد      دانشیار    استادیار   مربی      مربی آموزشیار       جمع

576      883      8150    19971  502      30083

لازم است ذکر شود که تا این سال (سال تحصیلی 91–90) تعداد اعضای هیئت علمی دانشگاه‌های دولتی 18282، وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی 12672، پیام نور 2829، مؤسسات آموزش عالی غیردولتی غیرانتفاعی 2234، وزارت آموزش و پرورش 134 و دانشگاه فنی و حرفه‌ای 80 نفر بوده‌است که بنابراین دانشگاه آزاد اسلامی بزرگترین جامعهٔ متشکل از اعضای هیئت علمی را دارد.[11]

در حال حاضر (مهرماه 1393)، 12 هزار نفر استادیار در دانشگاه آزاد اسلامی مشغول فعالیت هستند.[12]

اداره دانشگاه

هیئت مؤسس

اعضای هیئت مؤسس دانشگاه اکبر هاشمی رفسنجانی (رئیس) عبدالله جاسبی، عبدالکریم موسوی اردبیلی، میرحسین موسوی و احمد خمینی بودند. پس از رحلت احمد خمینی حسن خمینی جانشین وی در هیئت مؤسس شد.

در سال 1389 خورشیدی، شورای عالی انقلاب فرهنگی با تغییر اساسنامه دانشگاه تعداد اعضاء هیئت مؤسس را به 9 نفر افزایش داد. مطابق با این مصوبه، آقایان حسن حبیبی، علی‌اکبر ولایتی، محسن قمی و حمید میرزاده به اعضای هیئت مؤسس افزوده شدند.[13] که پس از فوت حسن حبیبی و تصویب هیئت مؤسس و شورایعالی انقلاب فرهنگی علی‌اکبر ناطق نوری جایگزین او شد.

در اسفندماه 1393 هاشمی رفسنجانی رئیس هیئت مؤسس دانشگاه آزاد اسلامی، علی‌محمد نوریان را به سمت دبیرکل هیئت مؤسس انتخاب کرد.[14] پس از فوت هاشمی رفسنجانی، علی‌اکبر ولایتی با حکم رهبر ایران به ریاست هیئت مؤسس دانشگاه انتخاب شد.[15]

در 2 مرداد 1396 رسانه‌های ایران از استعفای ناطق نوری از هیئت مؤسس دانشگاه آزاد خبر دادند. بر این اساس ناطق نوری در پاسخ به نامه یک عضو هیئت علمی دانشگاه که نظر وی را دربارهٔ تغییرات پدید آمده در دانشگاه آزاد اسلامی سؤال کرده بود، پاسخ داده‌است: «بنده از عضویت در هیئت مؤسس استعفا داده‌ام و اصلاً در جریان آنچه در دانشگاه آزاد وی می‌گذرد نیستم و به هیچ وجه در امور دانشگاه دخالت نداشته و ندارم. بنابراین آنچه در مورد اینجانب گفته می‌شود بشدت تکذیب می‌شود

هیئت امناء

هیئت امناء که عالی‌ترین مرجع تصمیم‌گیری در مورد این دانشگاه است تشکیل شده از: سه نفر از اعضای هیئت مؤسس که حتماً یک‌نفر از آن‌ها باید روحانی باشد (در حال حاضر: علی‌اکبر ولایتی، سید حسن خمینی، عبدالله جاسبی)،[17] رئیس دانشگاه (فرهاد رهبر)، وزیر بهداشت (سید حسن قاضی‌زاده هاشمی) و وزیر علوم (منصور غلامی)، رئیس نهاد نمایندگی رهبری در دانشگاه‌ها (محمد محمدیان)، و سه نفر از اعضای هیئت علمی تمام وقت دانشگاه‌ها در مرتبه دانشیاری یا بالاتر که هیچ‌گونه سمت مدیریتی و حکومتی غیر از تدریس و پژوهش نداشته باشند به تصویب شورای عالی انقلاب فرهنگی (محمدمهدی طهرانچی، فریدون عزیزی، فرهاد رهبر)[18][19][20]

مدیریت دانشگاه

مدیریت دانشگاه آزاد اسلامی توسط ریاست عالیه آن صورت می‌گیرد. ریاست عالیه این دانشگاه، توسط هیئت امناء این دانشگاه منصوب می‌شود. دانشگاه آزاد اسلامی همانند دیگر مؤسسات آموزشی در ایران، زیر نظر شورای عالی انقلاب فرهنگی فعالیت می‌کند. نوع مدرک اعطایی به فارغ‌التحصیلان این دانشگاه، به صورت مستقل و از طرف دانشگاه آزاد اسلامی اعطا می‌گردد (با قید محل تحصیل). این دانشگاه عضو اتحادیه دانشگاه‌های جهان اسلام است. هم‌اکنون عبدالله جاسبی، ریاست این اتحادیه را بر عهده دارد.

رؤسای دانشگاه آزاد اسلامی

1- عبدالله جاسبی  از تابستان 1361 تا اسفند 1390

2- فرهاد دانشجو از اسفند 1390 تا شهریور 1392

3- حمید میرزاده از شهریور 1392 تا اردیبهشت 1396

4- علی محمد نوریان  از اردیبهشت 1396 تا 25 تیر 1396

5- فرهاد رهبر  از 25 تیر 1396 تا 28 مرداد 1397

6- محمدمهدی طهرانچی  از 28 مرداد 1397 تاکنون

تاریخچه ریاست بر دانشگاه

ریاست این دانشگاه از اسفند 1390 پس از کش و قوس‌های طولانی از طرف شورای عالی انقلاب فرهنگی به فرهاد دانشجو داده شد. اکبر هاشمی رئیس هیئت امنای دانشگاه آزاد از امضای حکم فرهاد دانشجو امتناع ورزید و بنا به قانون به رئیس‌جمهور واگذار شد و احمدی‌نژاد –رئیس جمهور وقت– امضای حکم را به وزیر علوم واگذار کرد و وزیر علوم حکم ریاست دانشگاه آزاد را امضاء کرد. فرهاد دانشجو تا 27 شهریور 1392 رئیس دانشگاه آزاد بود و در این تاریخ با رأی اکثریت اعضای هیئت امنای دانشگاه، حمید میرزاده، جایگزین وی شد.علی‌محمد نوریان طی حکم علی‌اکبر ولایتی، رئیس هیئت مؤسس و هیئت امناء دانشگاه در اردیبهشت 1396 به عنوان سرپرست موقت دانشگاه آزاد منصوب و در 2 مرداد فرهاد رهبر با تأیید شورای عالی انقلاب فرهنگی، رئیس قطعی دانشگاه آزاد شد. پیش از این، در جلسه هیئت امنای دانشگاه آزاد در 25 تیرماه وی به عنوان سرپرست جدید این دانشگاه انتخاب و به کمیته انتخاب رؤسای دانشگاه‌ها شورای عالی انقلاب فرهنگی معرفی شده بود.

آمارهای کلی

تاکنون 2٬400٬000 نفر از این دانشگاه فارغ‌التحصیل شده و 1٬350٬000 دانشجو در آن مشغول تحصیل هستند و حدود 34٬000 عضو هیئت علمی و 31٬000 نفر پرسنل در آن مشغول کار هستند. این افراد در 357 واحد و مرکز دانشگاهی و در فضایی حدود 14٬000٬000 متر مربع فضای آموزشی و رفاهی مشغول به تحصیل یا کار هستند. دانشگاه آزاد دارای بیش از 300 هزار میلیارد تومان سرمایه، 20 میلیون متر مربع فضای آموزشی و صدها آزمایشگاه و کارگاه و بیش از 400 واحد و مرکز آموزشی است.

دانشگاه همچنین دارای 588 مدرسه با حدود 60٬000 دانش آموز است در حال حاضر 10 مجمتع بیمارستانی این دانشگاه در حال فعالیت هستند و 10 مجتمع بیمارستانی دیگر نیز به زودی به این مجموعه اضافه خواهند شد. این دانشگاه عهده‌دار 60 درصد بار آموزش عالی در حوزه‌های مختلف و بیش از 40 درصد بار آموزش پزشکی کشور است. حوزه علوم پزشکی دانشگاه آزاد اسلامی دارای 86 واحد دانشگاهی، هزار و 806 عضو هیئت علمی، 61 هزار دانشجو در مقاطع مختلف تحصیلی، 51 رشته دانشگاهی، هزار و 500 تخت بیمارستانی در 10 بیمارستان کشور و 13 مجله علوم پزشکی است.

پنجمین دانشگاه جهان از دیدگاه شمار دانشجو

دانشگاه‌های نخست جهان از دیدگاه شمار دانشجو عبارتند از;

1٫         دانشگاه ایندیرا گاندی در هندوستان

2٫         سیستم کامیونیتی کالج کالیفرنیا در ایالات متحده

3٫         دانشگاه ملی بنگلادش در بنگلادش

4٫         دانشگاه آنادولو در ترکیه

5٫         دانشگاه آزاد اسلامی در ایران

6٫         دانشگاه علامه اقبال در پاکستان

جایگاه دانشگاه آزاد در رتبه‌بندی سایمگو سال 2014 در جهان

سرپرست پایگاه استنادی علوم جهان اسلام (ISC) گفت: وضعیت 102 دانشگاه ایرانی در سه حوزه پژوهش، نوآوری و وب سایت در میان بیش از 5 هزار مؤسسه تحقیقاتی و دانشگاهی دنیا اعلام شد. در این رتبه‌بندی دانشگاه‌های مختلفی در دنیا در صدر هر کدام از حوزه‌ها قرار گرفته‌اند.

در حوزه نوآوری و شاخص تأثیر فناورانه

دانشگاه آزاد اسلامی واحد قزوین رتبه دوم در کشور و 328 در جهان

در حوزه پژوهش و شاخص برونداد

دانشگاه آزاد اسلامی واحد علوم و تحقیقات (مجموعه واحدها) رتبه هفتم در کشور و 638 در جهان

در حوزه پژوهش و شاخص استعداد علمی

دانشگاه آزاد اسلامی واحد علوم و تحقیقات (مجموعه واحدها) رتبه سوم در کشور و 458 در جهان

مراکز پژوهشی

در حال حاضر دانشگاه آزاد اسلامی دارای یک پژوهشکده (مصوب شورای گسترش آموزش عالی: پژوهشکده محیط‌های خشک (واحد مشهد)) و 28 مرکز تحقیقاتی می‌باشد. برخی از مراکز مهم تحقیقاتی عبارتند از: مرکز تحقیقات مکاترونیک MRL[26] (واحد قزوین)، مرکز تحقیقات مواد پیشرفته AMRC[27] (واحد نجف آباد)، مرکز تحقیقات مهندسی مکانیک و خودرو (واحد قزوین)، مرکز تحقیقات صنعت ساختمان و بتن (واحد قزوین)، مرکز تحقیق و توسعه علوم کامپیوتر CSRDL(واحد قزوین)، مرکز تحقیقات فیزیک پلاسما، مرکز عالی بین‌المللی تحقیقات بین رشته‌ای (CEIS)، مرکز مطالعات استراتژیک، مرکز تحقیقات گیاهان دارویی اردبیل، مرکز مطالعات و تحقیقات محیط زیست و انرژی (CEEVS)، مرکز تحقیقات مهندسی پزشکی (RCBME واحد مشهد)، مرکز تحقیقات باستان‌شناسی (واحد ابهر)، مرکز تحقیقات تهران پزشکی، مرکز تحقیقات شیر و فراورده‌های آن (واحد کرج)، مجتمع آزمایشگاهی و مزارع تحقیقاتی (واحد بروجرد)، مرکز تحقیقات کشاورزی (واحد دامغان) مزارع آموزش تحقیقاتی و گلخانه‌ای (واحد جیرفت)، مزارع آموزشی و تحقیقاتی (واحد رودهن).

بودجه پژوهشی

بودجه پژوهشی دانشگاه از سال 1375 با یک درصد شهریه دریافتی 34 درصد در هر سال برخوردار بوده و به 372 میلیارد ریال در سال 1384 افزایش یافته‌است. همچنین درصد بودجه هزینه شده در امر پژوهش به کل بودجه اختصاص یافته به پژوهش در سال اول فقط حدود 12 درصد بود، با روندی افزایشی با درصد جذبی حدود 40 درصد در سال 1384 به حدود 235 میلیارد ریال افزایش یافته‌است.

تولیدات علمی

طبق آخرین آمار دریافت شده از پایگاه Scopus، در پنج ماه اول سال 2009 دانشگاه آزاد با 1079 مقاله در سطح کشور موفق به کسب رتبه اول در تولید مقالات علمی شده‌است. به‌طور کلی توسط این دانشگاه تاکنون 1455 کتاب تألیف، 391 کتاب ترجمه، 3367 مقاله در نشریات ISI و 4982 مقاله در نشریات علمی-پژوهشی منتشر شده‌است.

طبق آمار سال 1384 تعداد 970 مقاله ISI و 1920 مقاله علمی-پژوهشی و 2300 مقاله نیز در کنفرانس‌های خارجی، توسط این دانشگاه منتشر شده‌است. 3212 طرح تحقیقاتی اجرا شده و 3098 طرح تحقیقاتی نیز در حال اجرا بوده‌است. تعداد 332 عنوان اختراعات و ابداعات دانشجویان دانشگاه آزاد اسلامی نیز به ثبت رسیده‌اند که که برخی از آنان موفق به دریافت جوایز بین‌المللی گردیده‌اند.

طبق آمار بخش علم سنجی پایگاه سیویلیکا، تاکنون 85 هزار و 175 عنوان مقاله در کنفرانسها و ژورنالهای داخلی توسط مراکز مختلف دانشگاه آزاد ارائه شده‌است و در بین واحدهای دانشگاه آزاد هم واحد علوم و تحقیقات با سه هزار و 538 مقاله، اهواز با سه هزار و 47 مقاله و تبریز با دو هزار و 469 مقاله از سایر واحدها پیشی گرفته‌اند.

مجلات علمی

دانشگاه آزاد دارای 3 مجله ISI و 79 مجله علمی-پژوهشی و علمی ترویجی وزارتین و 160 مجله علمی عمومی است.[] رتبه‌بندی واحدهای دانشگاه آزاد اسلامی براساس تعداد مجلات مصوب وزارتین به قرار زیر است:

نام واحد دانشگاهی تعداد مجلات مصوب وزارتین  رتبه در بین واحدهای دانشگاه آزاد اسلامی

علوم و تحقیقات تهران

14        1

مرودشت  8          2

تهران جنوب         5          3

کرج، خوراسگان، تهران مرکزی، جیرفت، اهواز      3          4

اراک، گرمسار، تبریز، مجلسی 2          5

باشگاه پژوهشگران جوان و نخبگان

باشگاه پژوهشگران جوان دانشگاه آزاد اسلامی با 180 دفتر و 5 شعبه در تمام استان‌های کشور فعال است. از ابتدای تأسیس باشگاه تاکنون 54هزار نفر جذب شده‌اند.[32] با شروع ریاست دکترکریم زارع فعالیت‌های باشگاه افزایش چشمگیری داشت. ابتدا نام این مجموعه از «باشگاه پژوهشگران جوان» به «باشگاه پژوهشگران جوان و نخبگان» تغییر یافت. جهت‌گیری باشگاه پژوهشگران جوان و نخبگان در دوره جدید حیات خود در راستای توجه به پتانسیل‌های جهان اسلام و حضور نخبگان در حل مشکلات جامعه قرار گرفت و فعالیت‌های آن در این مسیر افزایش یافت.[33] رونمایی 12 طرح باشگاه پژوهشگران در مجلس شورای اسلامی موجب شد با تصویب نمایندگان مجلس در بودجه سال 92 نام بنیاد ملی نخبگان و نام باشگاه پژوهشگران جوان و نخبگان در کنار هم آورده شود و این به معنای برخورداری و بهره‌مندی باشگاه پژوهشگران از تمام کمک‌هایی است که به بنیاد ملی نخبگان ارائه می‌شود.[34] دکترکریم زارع اعلام نمود که با تصویب نمایندگان مردم در مجلس شورای اسلامی مبلغ 200 میلیون تومان به حساب باشگاه واریز شده‌است.[35] با پیگیری‌های ریاست باشگاه پژوهشگران جوان و نخبگان، قرارداد مرکز پردیس تحقیقاتی پژوهشگران جوان و نخبگان (شهر دانایی) با همکاری شورای اسلامی شهر و شهرداری رودهن منعقد و مقرر شد برای تأسیس دفتر شهر دانایی قطعه زمینی به مساحت 3000 مترمربع در جنب سایت دانشگاه آزاد اسلامی رودهن و قطعه زمین دیگری به مقدار تقریبی ده هکتار که قابل توسعه است، به باشگاه اهدا شود. همچنین تاکنون بیش از 500 میلیون تومان تشویقی نقدی به مقالات اعضای باشگاه پرداخت شده‌است.[36] تفاهم نامه همکاری علمی – پژوهشی – فناوری بین مرکز منطقه‌ای اطلاع‌رسانی علوم و فناوری، پایگاه استنادی علوم جهان اسلام (ISC) و باشگاه پژوهشگران جوان و نخبگان (دانشگاه آزاد اسلامی ایران) در مورخ دوم اردیبهشت 93 منعقد گردید.[37] علاوه بر آن باشگاه پژوهشگران جوان و نخبگان با سازمان پژوهش‌های علمی و صنعتی وزارت علوم، تحقیقات و فناوری، واحد الکترونیکی دانشگاه آزاد اسلامی، پارک علم و فناوری استان آذربایجان شرقی و مرکز علوم و فناوری‌های پیشرفته دانشگاه آزاد اسلامی تفاهم‌نامه منعقد کرده‌است.

قبولی در مقاطع بالاتر

•          از کل پذیرفته شدگان در مقطع کارشناسی ارشد (19519 نفر)، 9568 آن‌ها از فارغ التحصیلان این دانشگاه بوده‌اند (بر اساس نتایج آزمون سال 1385 دانشگاه آزاد اسلامی). همچنین از 182 نفر پذیرفته شده در مقطع دکترای تخصصی، 95 نفر آن‌ها از فارغ التحصیلان این دانشگاه (52 درصد) بوده‌اند.

•          در طول 9 سال متوالی دانشجویان رشته دندانپزشکی دانشگاه آزاد اسلامی واحد خوراسگان در امتحان جامع وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی قبولی 100 درصدی داشته‌اند که در سطح کشور چنین موفقیتی بی‌نظیر است.

•          کسب بیشترین تعداد قبولی در امتحانات تخصصی دستیاری کشور به‌طوری‌که 134 نفر از دانش آموختگان واحد دندانپزشکی دانشگاه آزاد اسلامی در امتحانات مذکور قبول شده‌اند.

•          کسب رتبه اول امتحانات بورد تخصصی کشور در سال 1383 توسط دانش آموختگان دانشگاه آزاد اسلامی (با کسب نمره 100 از 100).

•          کسب رتبه اول امتحانات جامع علوم پایه دندانپزشکی کل کشور در سال‌های مختلف توسط دانش آموختگان دانشگاه آزاد اسلامی و کسب رتبه دوم امتحانات جامع علوم پایه دندانپزشکی کشور توسط دانش آموختگان دانشگاه آزاد اسلامی

انجمن‌های دانشجویی

هم اکنون 1343 انجمن در حال فعالیت هستند که 1128 عدد از آن‌ها به تصویب رسیده‌اند و بقیه بررسی و گذراندن مراحل تصویب هستند.

در آغاز دهه 80 هجری، عده‌ای از دانشجویان رشته‌های تحصیلی مهندسی عمران و مهندسی صنایع، اقدام به تأسیس انجمن اسلامی دانشجویان پیرو خط امام دانشگاه آزاد اسلامی تهران در این دانشگاه نمودند که در کمتر از 2 سال پس از اخذ موافقت اصولی این تشکل دانشجوئی، فعالیت آن متوقف شد. این تشکل از آن جهت اهمیت دارد که اولین انجمن اسلامی دانشجویان (بمعنی واقعی کلمه) در دانشگاه آزاد اسلامی بود و توانست در مدت کوتاهی بیش از 2000 عضو جذب کند.

انجمن اسلامی دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران جنوب از 1392/09/09تأسیس شد. این انجمن در مدت کوتاهی توانست پایگاه‌های خود را در تمامی واحدهای تهران جنوب فعال نماید.

فعالیت‌های ورزشی

در بخش مسابقات داخلی دانشگاه با انجام مسابقات گوناگون ورزشی در 27 رشته فعالیت داشته که 400٬000 دانشجو دانشجو در آن شرکت داشته‌اند. لازم است ذکر شود علی‌رغم موانع متعددی که بر سر راه حضور تیم‌های ورزشی این دانشگاه در مسابقات جهانی وجود داشته‌است، دانشجویان این دانشگاه توانسته‌اند هر سال در مسابقات جهانی دانشجویان (FISU) مقام‌های متعددی کسب نمایند. بیش از 70 درصد تیم‌های اعزامی ایران به مسابقات مذکور از این دانشگاه بوده‌است و بیشترین سهم را در کسب مدال‌های مختلف جهانی برای کشور داشته‌اند.

دانشگاه آزاد با در اختیار داشتن 2٬500٬000 مترمربع امکانات ورزشی دارای سرانه فضای ورزشی 2 مترمربع است. بسیاری از قهرمانان کشور که در این دانشگاه مشغول به تحصیل هستند، توانسته‌اند 288 مدال طلا، 187 مدال نقره و 236 مدال برنز در مسابقات ورزشی بین‌المللی کشور کسب نمایند. دانشگاه آزاد اسلامی در مسابقات بین دانشجویی جهانی (IFISU) -به عنوان تنها نماینده آسیا- شرکت کرد و در میان 70 تیم عنوان نخست را از آن خود کرد.

رسانه‌ها

روزنامه آفرینش، روزنامه فرهیختگان و خبرگزاری آنا و خبرگزاری ایسکا نیوز به این دانشگاه وابسته هستند.

مناطق دانشگاه آزاد

واحدهای دانشگاه آزاد در هفده منطقه به این شرح دسته‌بندی شده و واحدهای هر منطقه زیر نظر دبیرخانه استانی آن منطقه اداره می‌شوند

منطقه یک: استان فارس،

منطقه دو: استان‌های آذربایجان غربی، اردبیل و زنجان،

منطقه سه: استان مازندران،

منطقه چهار: استان‌های اصفهان و چهارمحال،

منطقه پنج: استان‌های مرکزی، همدان و لرستان،

منطقه شش: استان خوزستان،

منطقه هفت: استان‌های کرمان و یزد،

منطقه هشت: واحدهای داخل تهران بزرگ

منطقه نه: استان‌های خراسان (شمالی، جنوبی، رضوی) و شهر طبس از استان یزد،

منطقه ده: استان‌های سمنان، گلستان،

منطقه یازده: استان‌های کردستان، کرمانشاه و ایلام،

منطقه دوازده: واحدهای درون استان تهران و خارج از محدوده تهران بزرگ ، قزوین، البرز و قم،

منطقه سیزده: استان آذربایجان شرقی،

منطقه چهارده: استان سیستان و بلوچستان،

منطقه پانزده: استان هرمزگان،

منطقه شانزده: استان‌های بوشهر و کهگیلویه و بویر احمد

منطقه هفده: استان گیلان

رتبه علمی واحدهای دانشگاه آزاد اسلامی

رتبه بندی 2019یو اس نیوز

دانشگاه آزاداسلامی باکل امتیاز47.7 دومین دانشگاه ایران ،ودرجهان با رتبه460 قرارگرفته‌است.

رتبه‌بندی2018 سایماگو

براساس رتبه‌بندی2018 مؤسسه سایماگو که براساس اطلاعات سایت علمی اسکوپوس رتبه‌بندی صورت گرفته‌است، رتبهٔ علمی واحدعلوم وتحقیقات دانشگاه آزاد اسلامی در ایران 11 ودرجهان548 است

لازم است ذکر شود سایماگو نظامی است که دانشگاه‌ها و مؤسسات تحقیقاتی جهان را بر اساس عملکرد پژوهشی در قالب مقالاتی که در نشریات معتبر بین‌المللی چاپ می‌شود (مدارک منتشر شده در نشریات علمی نمایه شده در پایگاه اسکوپوس) ارزیابی و رتبه‌بندی می‌کند.

رتبه‌بندی سال 94–93 پایگاه استنادی علوم جهان اسلام

در سال 94 پایگاه استنادی علوم جهان اسلام رتبه‌بندی دانشگاه‌های آزاد اسلامی را بر اساس مبانی زیر منتشر کرد:

1٫         پژوهش

2٫         آموزش

3٫         وجهه بین‌المللی

4٫         تسهیلات امکانات

5٫         فعالیت اجتماعی- اقتصادی

نتیجه رتبه‌بندی بر این اساس بود;

شعبهٔ دانشگاه آزاد            رتبه در بین دانشگاه‌های آزاد

علوم و تحقیقات تهران         1

کرج       2

مشهد     3

تبریز      4

تهران جنوب         5

اراک       6

خوراسگان اصفهان  7

تهران مرکزی        8

شهرضا    9

اردبیل    10

تهران شمال          11

ساوه       12

نجف آباد 13

یادگار امام خمینی (ره) – شهرری        14

یزد        15

قائم شهر 16

مرودشت  17

شهرکرد   18

رشت      19

قزوین     20

اهواز       21

شاهرود   22

ساری     23

اسلامشهر 24

کرمانشاه  25

آیت لله آملی         26

شیراز      27

ورامین    28

لاهیجان  29

ارومیه     30

همدان    31

گچساران 32

شبستر    33

تنکابن    34

زنجان     35

گرمسار   36

زاهدان    37

تاکستان  38

چالوس   39

کرمان     40

واحدهای جامع

درجه جامع در دانشگاه آزاد اسلامی بالاترین رتبه‌ای است که به واحدهای پیشرو از طرف سازمان مرکزی داده می‌شود. در حال حاضر 46 واحد از حدود 450 واحد و مرکز دانشگاه آزاد اسلامی حائز این درجه هستند که عبارتند از:

اردبیل، ارومیه، اهواز، ایلام، بجنورد، بروجرد، بندرعباس، بوشهر، بیرجند، چالوس، خرم‌آباد، دامغان، رشت، رودهن، زاهدان، زنجان، ساری، ساوه، سمنان، سنندج، شاهرود، شوشتر، شهر قدس، شهرکرد، قم، قائمشهر، قوچان، کرمان، کرمانشاه، گرگان، نیشابور، ورامین، همدان، یاسوج، یزد، اراک، تبریز، اصفهان (خوراسگان)، شیراز، قزوین، کرج، مشهد، نجف‌آباد، تهران پزشکی، تهران شمال، تهران جنوب، تهران مرکزی و علوم و تحقیقات

واحدهای جامع مستقل

واحدهای جامع مستقل اختیارات بیشتری دارد و مستقیم با سازمان مرکزی و همین‌طور رئیس دانشگاه آزاد اسلامی کار می‌کند، یعنی این واحدها تابع دانشگاه استان نیستند و ساختار تشکیلاتی دارند که عبارتند از:

نجف‌آباد و علوم و تحقیقات

ادغام ، تجمیع و انحلال

در دانشگاه آزاد اسلامی چندین نوع ادغام مطرح شده‌است که برخی اجرایی شده و برخی هنوز در حد ایده می‌باشد. خلاصه‌ای از وضعیت ادغام‌ها به این صورت است که ابتدا طرح تجمیع یک اجرا شده‌است. در این طرح 75 واحد ادغام شده و تغییر کاربری دادند یا منحل شدند. تعداد واحدهای دانشگاه از 472 واحد در مهر 92 بود به 397 واحد رسیده‌است. در طرح تجمیع دو تعداد معاونت‌های سازمان مرکزی از 15 معاونت به هفت یا هشت معاونت می‌رسد. کاهش معاونت‌ها و کوچک‌سازی ساختار در ادامه در واحدها و استان‌ها اجرایی می‌شود.

ادغام واحدها و پردیس‌های علوم و تحقیقات

در مقطعی دانشگاه آزاد اسلامی با یک بحران مواجه شد، بحران دولت با دانشگاه آزاد اسلامی که نه رشته‌ای برای دانشگاه آزاد اسلامی تصویب می‌شد و نه همکاری با آن می‌شد. در این شرایط مدیریت دانشگاه و هیئت امنای وقت دانشگاه واکنشی را تدارک دید که آن تدبیر تصویب و تأسیس شعب علوم و تحقیقات بود. مانند دانشگاه‌های دولتی که برای دانشگاه‌های خود پردیس و شعب ایجاد کرده بودند. دانشگاه آزاد اسلامی نیز امکان استفاده کرد و این منجر به تأسیس 41 شعبه علوم و تحقیقات در سطح کشور شد. در هر مرکز استان یک شعبه علوم و تحقیقات در نظر گرفته شد. البته در برخی استان‌ها دو شعبه تأسیس شد. رشته‌هایی در این شعبه‌ها ایجاد شد که از سرریز علوم و تحقیقات در آن شهر دانشجو گرفته می‌شد. برنامه این بود که شعب بتوانند مجوز موافقت اصولی تأسیس بگیرند ولی از این 41 شعبه فقط 8 شعبه توانستند مجوز دریافت نمایند. آن شعبی که مجوز مستقل داشتند با عنوان واحد و آنهایی که مجوز نداشتند با عنوان پردیس شناخته می‌شدند. وزارت علوم ضرب‌العجلی را تعیین کرد که تا مهر ماه 93 هر واحدی که نتواند موافقت اصولی دریافت کند، منحل می‌شود وهمین طور رشته‌هایی که دانشجو گرفته می‌شد مقرر شد تا مهر ماه 93به تصویب نهایی وزارت علوم برسند و در غیر این صورت منحل بشوند. بعد از روی کار آمدن دولت یازدهم طی توافق وزارت علوم و دانشگاه آزاد اسلامی قرار شد این شعب و واحدهای علوم و تحقیقات با واحدهای مجاور ادغام بشوند و رشته‌ای حذف نشود و به دانشجویان و رشته‌های شعب علوم و تحقیقات به واحدهای مادر دانشگاه آزاد اسلامی هر استان انتقال یابد.[]

ادغام واحدها و مراکز به علت زیان ده بودن

طبق آخرین بحث‌های صورت گرفته، برای توسعه کیفیت دانشگاه آزاد اسلامی، واحدهایی که از نظر کیفیت دارای استاندارد مطلوب نیستند و فضای آموزشی مناسب را ندارند در واحدهای مادر تجمیع می‌شوند.[47] تعداد واحدهای زیان ده در شهریور 92، 235 واحد بوده‌است که این تعداد به 171 واحد در اسفند 92 کاهش یافته‌است.[48] به علت زیان ده بودن برخی از واحدها با تصویب هیئت امنای دانشگاه آزاد اسلامی، ادغام واحدها و مراکز زیان ده با واحدهای همجوار آغاز شد. اولین ادغام واحدها ادغام واحد بومهن در واحد رودهن و مرکز آبسرد در واحد دماوند در تاریخ 6 آبان 1393 اتفاق افتاد.

تجمیع واحدهای استان‌ها

معاون آموزشی دانشگاه آزاد اسلامی در تاریخ 19 آبان 1393 جزییات این طرح را مطرح کرد. با هدف افزایش کیفیت آموزشی و جلوگیری از گسترش بی‌رویه کمی واحدهای این دانشگاه، طرح تجمیع دانشگاه آزاد اسلامی در کشور اجرا می‌شود. با اجرای طرح تجمیع، استان‌ها به چهار منطقه شمال، جنوب، غرب و شرق تقسیم می‌شوند و در هر منطقه یک دانشگاه که دارای امکانات و تجهیزات کافی باشد به عنوان مرکز و دانشگاه جامع منطقه‌ای انتخاب و بقیه دانشگاه‌های اطراف به عنوان دانشکده آن دانشگاه به فعالیت خواهند پرداخت. در اجرای این طرح از گشایش رشته‌های مشابه در دانشکده‌ها و دانشگاه جامع خودداری می‌شود و در هر منطقه با توجه به نیاز جامعه در دانشکده‌ها و دانشگاه جامع، رشته تحصیلی تأسیس و از ایجاد رشته‌های مشابه در دانشکده‌ها و دانشگاه جامع جلوگیری می‌شود.[

به صورت عملیاتی، در روز دوشنبه 11 خرداد 1394، اعلام شد که جلسه هیئت امنای استان ایلام دانشگاه آزاد اسلامی برگزار و موضوع تجمیع واحدها و مراکز آموزشی استان مطرح شد که بر اساس آن با تشکیل دانشگاه آزاد اسلامی استان ایلام در چارچوب مصوبه 721 شورای عالی انقلاب فرهنگی موافقت گردید در این راستا تمامی واحدها و مراکز آموزشی استان ایلام به عنوان پردیس واحد ایلام کماکان ادامه فعالیت خواهد داد. همچنین مقرر شد هیئت امنای استانی در مدت یک ماه نسبت به تدوین آیین‌نامه اجرایی و تجمیع مدیریت‌ها و تشکیل دانشگاه آزاد اسلامی استان ایلام و تعریف پردیس‌ها و عملکرد آن‌ها اقدام نماید.[]

البته در استان اصفهان به لحاظ تضاد بین دو واحد بزرگ منطقه یعنی واحدهای اصفهان (خوراسگان) و نجف‌آباد طرح استانی شدن عملاً شکست خورد و واحد نجف‌آباد به همراه واحد علوم و تحقیقات به عنوان واحد جامع مستقل شناخته شد.

تجمیع واحدهای کاردانی دانشگاه آزاد اسلامی در سازمان سما

رئیس سازمان سما دانشگاه آزاد با اشاره به طرح تجمیع واحدهای کاردانی دانشگاه آزاد در واحدهای سازمان سما گفت: بخشنامه این طرح صادر شده و پس از انجام طرح‌های پژوهشی امیدواریم تا بهمن‌ماه(1393) این طرح عملیاتی شود و تمامی واحدهای کاردانی در سازمان سما تجمیع شوند. بخشنامه تجمیع کاردانی دانشگاه آزاد در واحدهای سازمان سما تدوین شده و دستور آن نیز صادر شده‌است. اما برای عملیاتی کردن این کار طرح پژوهشی را در حال اجرا داریم تا نقاط مثبت و منفی این طرح ارزیابی شود. با اجرایی شدن این طرح، رشته محل‌های کاردانی ناپیوسته نیز به فعالیت‌های سازمان سما می‌پیوندند.

منابع مالی

در اساسنامه دانشگاه آزاد محل تأمین هزینه‌های آن اخذ شهریه از دانشجویان، کمک‌های مردم، دولت و نهادهای انقلاب اسلامی ذکر شده‌است. اولین قلم کمک به دانشگاه آزاد نیز مبلغ یک میلیون تومان کمک روح‌الله خمینی بود. دانشگاه آزاد فعالیت خود را پیش از بازگشایی دانشگاه‌های دولتی (که در جریان انقلاب فرهنگی تعطیل شده بود) بدون دریافت مجوز از شورای عالی گسترش آموزش عالی یا شورای عالی انقلاب فرهنگی آغاز و مجدداً کمکی به ارزش صد و پنجاه میلیون ریال از دادستانی انقلاب دریافت کرده و در 27 اسفند 1361 خود را به عنوان مؤسسه‌ای غیرتجاری به شماره 2451 در اداره ثبت شرکت‌ها ثبت می‌کند.

دانشگاه آزاد معتقد است که اقدام در اخذ شهریه بسیار منطقی‌تر است است چرا که به این شکل برخلاف روش دانشگاه‌های دولتی که از منابع دولت استفاده می‌کنند، هزینه تحصیل فقط توسط خود فرد تأمین می‌شود.

مجموع شهریه دریافت‌شده از یک میلیون و دویست هزار دانشجوی دانشگاه در سال 84–85 نیز حدود 700 میلیارد تومان بوده که در مقایسه با یک میلیارد و سیصد و پنجاه میلیون تومان بودجه نظام آموزش عالی دولتی برای سیصد هزار دانشجو به این معنا است که دانشگاه‌های دولتی به ازای هر دانشجو هزینه‌ای معادل هفت و نیم برابر شهریه دانشگاه آزاد از صندوق دولت برداشت کرده‌اند.

علی عزتی نماینده مجلس شورای اسلامی در این ارتباط گفت:دانشگاه آزاد اسلامی بدون هیچ گونه حمایت از سوی دولت و تنها از محل پرداخت شهریه‌های اخذ شده از دانشجویان اداره شده و نه تنها هیج هزینه‌ای را بر دولت تحمیل نکرده‌است، بلکه سالیانه از خروج میلیاردها دلار ارز از کشور جلوگیری کرده‌است.

نظرات منتقدان

حداد عادل در انتقاد از دانشگاه آزاد گفته‌است: «این دانشگاه کیفیت را پابه پای کمیت توسعه نداده‌است و باید اجازه دهیم انتقادها هم از آن بیان شود اما برخورد سیاسی با این دانشگاه را نیز درست نمی‌دانم. وی افزود: ظرفیت دانشگاه‌های دولتی در حال حاضر برای تحت پوشش قرار دادن تمام متقاضیان کافی نیست و باید چنین نهادهایی وجود داشته باشد اما این بدان معنا نیست که دانشگاه آزاد نباید مورد نظارت باشد